Schoolmeester en dichteres Verbeek + het Lentfert

“[Fenna Arnolda Ledeboer-Verbeek] woonde in het pand naast hotel De Klomp. [Dat huis] verbrandde gedeeltelijk in 1862. Haar boedel en Smyrnase kleden ontkwamen doordat zij in de tuin gelegd waren. Zij was een zeer wijze en goedhartse vrouw, dichtte goed en hield bij mooi weer huis op ‘t Lentfert waar zij een zomerhuisje had.”

Dit is een fragment uit de memoires van Paul A. Ledeboer (1889-1980), achterkleinzoon van de bekende Enschedese dichteres Fenna Arnolda Ledeboer-Verbeek (1784-1863). Het Lentfert werd later gemeenschappelijk eigendom van Paul Ledeboer, zijn moeder, broers en zuster. Aan de boerderij herinnert tegenwoordig alleen nog de gelijknamige straatnaam, want het bouwhuis en de gronden zijn in de tweede helft van de twintigste eeuw opgeslokt door het Enschedese industrie- en havengebied. In de zomer van 1928 richtte Paul’s broer Jan G.G. Ledeboer (1891-1957) zich met een vraag tot de Enschedese apotheker en amateurhistoricus C.J. Snuif: “Zoudt U my wellicht op weg kunnen helpen met wie in de 17e en vooral 18e eeuw voorkomen als eigenaars van het erve Lentfert (ook Lentfort en Lentfordink) in Twekkelo?”

De zonnewijzer van het Lentfert

“Dat H. Verbeek reeds in 1781 eigenaar van het Lentfert is geweest, meen ik te mogen afleiden uit een zonnewyzer, thans op het Wageler geplaatst, doch vroeger daarheen van het Lentfert overgebracht, na daar sinds heugenis in den tuin te hebben gestaan, o.a. den datum 22 september 1781 en den naam H. Verbeek dragende met meer emblemata.”

In 1928 verwees Jan Ledeboer naar een zonnewijzer afkomstig van zijn voorvader Hermanus Verbeek (1751-1828). Een bewaard gebleven portret van de oude schoolmeester schetst het beeld van een strenge, ernstige man. Toch was Verbeek zeer geliefd bij het merendeel van de Enschedese bevolking. Een paar generaties hadden sinds 1775 van hem onderwijs ontvangen in de oude stadsschool. Ook in de daarnaast gelegen grote kerk was hij wekelijks te vinden als voorlezer en voorzanger. Hoewel de heer Snuif niet de lijst van oud-eigenaren van het Lentfert kon opsommen, is uit kadasteronderzoek gebleken dat Verbeek in ieder geval geen eigenaar was van het Lentfert. Hij bewoonde een huis in de bocht van de huidige Haverstraatpassage, dat hij in 1779 voor fl. 2.300,- had aangekocht. In het daarachter gelegen hof heeft vermoedelijk de oude zonnewijzer gestaan, hoewel een oude stadsgaarden ook niet geheel kan worden uitgesloten. Ook blijft het vooralsnog gissen waarnaar de datum verwijst, ’22 september 1781′.

Paul Ledeboer (1889-1980) heeft in zijn memoires veel oude herinneringen van zijn tante M.G. ‘Mietje’ Jannink-Ledeboer (1850-1930) uit Goor opgenomen. Zij had haar grootmoeder, de dichteres Fenna Arnolda Ledeboer-Verbeek (1784-1863), als kind gekend en kon zich de overplaatsing van de zonnewijzer van het Lentfert naar het Wageler kennelijk nog herinneren. Na het overlijden van de dichteres in 1863 raakte het zomerverblijf op het Lentfert in onbruik. Haar schoondochter, de jonge weduwe M.G. ‘Mietje’ Ledeboer-van Heek (1820-1895), had haar eigen zomerverblijf op Het Wageler en maakte dat een waar paradijsje voor familie en vrienden. Familieleden uit Den Haag en Goor, die daar ook graag in de zomermaanden logeerden, werden door hun Enschedese familie ‘Windhappers’ genoemd. Ook de staatsman Thorbecke was een van die ‘windhappers’.

Over het Wageler zijn meer overleveringen bekend. Zo vertelde tante Mietje Jannink-Ledeboer levendig over de periode direct na de stadsbrand in 1862, toen de gehele familie haar toevlucht zocht op het Wageler. De 90-jarige Paul Ledeboer vervolgde in zijn memoires:

“‘t Wageler is een oud bezit en werd door grootmoeder [Mietje Ledeboer-van Heek] en oom Hendrik van Heek als buitenhuis bewoond. Werd in 1828 gebouwd, grote voorkamer en opkamer, zijkamer en stal. Na de brand deed het als woonhuis dienst en was het een goede oplossing, maar tante Mietje Jannink-Ledeboer klaagde toch over de koude winter die zij daar doorbracht. Oom Hendrik sliep op de opkamer, in de zijkamer overgrootmoeder Fenna Arnolda Ledeboer-Verbeek met grootmoeder [Mietje Ledeboer-van Heek] en tante Mietje [Jannink-Ledeboer] in de bedstede, in de keuken 3 dienstboden. In de stal de kostschool van ds. Evers in ‘t Stroo.”

Na de stadsbrand werd op het Wageler een villa gebouwd en een fraaie tuin met vijver aangelegd. De boerderij werd bestierd door een pachtboer, terwijl de ongehuwde J.B. ‘Bernard’ Ledeboer (1848-1907) daar de nieuwste landbouwmachines uit Engeland uittestte. Op dat geliefde zomerverblijf stond sinds het overlijden van de dichteres ook de oude zonnewijzer.

Eind 1955 schonk de familie Ledeboer Het Wageler aan de gemeente Enschede. De villa werd afgebroken en het landgoed is sindsdien een wandelpark. De naam ‘Abraham Ledeboerpark’ verwijst naar de in de oorlog omgekomen fabrikant A. ‘Bram’ Ledeboer A.H.zn (1903-1944). De zonnewijzer werd opnieuw verplaatst, maar wordt nog door de familie gekoesterd. Op dit moment siert de oude zonnewijzer de tuin van een nazaat van de schoolmeester buiten Twente.

Het Lentfert

Na het overlijden van de ongehuwde landbouwer Hendrik Lentfert in 1831 kwam zijn boerderijtje toe aan zijn jongere broer Gradus Lentfert (1762-1836). Na diens overlijden werd de boerderij door de erven in 1839 voor fl. 4.175,- verkocht aan fabrikant Abraham Ledeboer (1780-1841) en zijn echtgenote, dichteres Fenna Arnolda Ledeboer-Verbeek. Door het voortijdige overlijden van haar echtgenoot, was het voornamelijk Na (zoals de dichteres in familiekring werd genoemd) die van het buiten heeft geprofiteerd.

Het erf bestond uit een kleine tien hectaren landbouwgrond, een perceel bos en twee huisjes. Dat het erve Lentfert door de dichteres aanzienlijk werd verfraaid, blijkt uit de taxatiewaarde in 1863, namelijk fl. 10.000,-. Het Lentfert werd toebedeeld aan schoondochter M.G. ‘Mietje’ Ledeboer-van Heek, die een van de twee huisjes liet afbreken en het bosje liet kappen. Wel werd in de loop der jaren het grondbezit in Twekkelo door de familie Ledeboer uitgebreid. Ook de oude boerderij op het Lentfert werd omstreeks 1890 door de Ledeboers afgebroken en vervangen door degelijke nieuwbouw. Op het Lentfert stond de landbouw voortaan centraal; verpozen deed de familie het liefst op het Wageler. De boerderij werd verpacht aan o.a. de heer E.J. Lammersen (die het Lentfert openstelde voor godsdienstoefeningen), maar voornoemde Bernard Ledeboer hield namens de familie een oogje in het zeil. Ook paste hij op het Lentfert het oude principe van de vloeiweiden toe.

• Memoires geven vaak een kleurrijk beeld van het verleden en zijn daardoor een waardevolle en unieke bron. Gelukkig hebben verschillende Ledeboers hun jeugdherinneringen en overleveringen op papier gezet. Ook uitgeschreven toespraken bevatten soms levendige anekdotes. Heeft u overwogen uw levenswandel of bepaalde passages op schrift te stellen?
• Archief Twentse Textielfamilies, familiearchief Ledeboer, inv.nrs. 411 en 430
• Met dank aan dhr. Willem Wondergem voor de kopieën van de twee brieven van Jan Ledeboer aan C.J. Snuif (afkomstig uit het archief van de Oudheidkamer Twente) en de familie Ledeboer voor de foto van de oude zonnewijzer.