In the picture: Jan Albert (1865-1919) en Anthony Scholten (1869-1952), oorspronkelijke oprichters van de nog steeds bestaande band- en elastiekfabriek Scholten & Van Heek

In de tweede helft van de twintigste eeuw moesten de meeste textielbedrijven in Twente hun deuren sluiten. Slechts enkele textielbedrijven bleken bestand tegen de zware concurrentie uit lagelonenlanden, met name kleine en gespecialiseerde bedrijven. Een van deze ‘overwinnaars’ is het bedrijf Scholten & Van Heek, opgericht in 1893 door twee jongemannen uit Zutphen: de halfbroers Jan Albert (1865-1919) en Antony Scholten (1869-1952). Vorige week hebben we de familiebanden tussen de families Scholten, Roessingh & Kosters belicht. In dit artikel werpen we een blik op de oprichters, Jan en Tony, zoals ze in de familiekring werden genoemd, en hun firma J.A. & A. Scholten, dat inmiddels 130 jaar bestaat.

Jan en Tony Scholten werden respectievelijk in 1865 en 1869 geboren in Zutphen als zonen van winkelier Jan Scholten. In de winkel van hun vader werden verschillende manufacturen verkocht, waaronder lint, band en elastiek. Het ondernemerschap zat in hun bloed. De broers deden enkele jaren werkervaring op in Amsterdam, totdat in 1891 een erfenis vrijkwam van een kinderloze oom, wat investeringsmogelijkheden bood. De bloeiende Twentse textielindustrie was inspirerend, en ze zochten advies bij hun zwager Theodorus Roessingh uit Enschede over geschikte ondernemingsvormen. Het opboksen tegen de steeds groter wordende textielgiganten in Enschede was geen optie, maar een klein gespecialiseerd textielbedrijf behoorde wel tot de mogelijkheden. Voor het oprichten van een bandfabriek was niet al te veel startkapitaal nodig, en de concurrentie was overzichtelijk, met slechts enkele bandfabriekjes in Gelderland en Noor-Brabant. In het koetshuis van de familie Roessingh aan de Walstraat in Enschede werden de eerste monsters gemaakt, en begin 1893 werd de bouw van de fabriek en opzichterswoning aan de Hengelosestraat aanbesteed.

De firma J.A. & A. Scholten maakte een vliegende start. Al in 1894 werd de fabriek verder uitgebreid, en ook in latere jaren, zoals in 1915, werd de productie flink opgeschaald. Op 1 maart 1919 overleed de oudste firmant, Jan Scholten, plotseling, waarna de firma werd voortgezet door zijn jongere halfbroer Tony. Een half jaar later richtte W.H. van Heek samen met zijn zonen Jan en Julius een tweede bandfabriek op in Enschede. De firma’s J.A. & A. Scholten en Bandfabriek Van Heek besloten niet met elkaar te concurreren, maar hun krachten te bundelen. De firma werd omgedoopt tot Scholten & Van Heek, met Tony Scholten als oudste firmant / directeur.

Tony Scholten stond bijna 60 jaar aan het hoofd van de band- en lintfabriek. Hij zag het bedrijf groeien van een kleine fabriek tot een belangrijke onderneming in Enschede. Hij werd geroemd om zijn ‘buitengewone bekwaamheden’ en sociaal gevoel. Dit laatste kwam mede tot uiting in het feit dat hij als eerste van de fabrikanten de vrije zaterdagmiddag invoerde. In het Archief Twentse Textielfamilies bevindt zich een toespraak van Tony’s zwager Gerhard Jordaan. Tijdens de gouden bruiloft van Tony en Hardy Scholten-Stroink in 1947 bedankte Gerhard Jordaan zijn zwager voor alle zeer welkome raadgevingen en prees zijn inspirerende optimisme:

“Ik heb vaak Tony een beroep op jou gedaan; hoe vaak ben ik niet bij je geweest om moeilijke problemen te bepraten en met nieuwe moed en met nieuwe inzichten, dankzij jouw scherpe verstand en jouw gezond oordeel, ging ik naar huis. Ik bezag alles weer met heel andere oogen, dankzij jouw dosis optimisme die je mij had overgeheveld, want een optimist ben je steeds geweest en dat optimisme is een groot geluk voor jou, want heeft je de moed en kracht gegeven om de groote slag te dragen en erover heen te komen, die je getroffen heeft toen je zaak bij het bombardement [in de Tweede Wereldoorlog, DJ] verwoest werd. De zaak, die jij en je broer hebben opgebouwd en waarin thans ook anderen zitten, maar die toch ontegenzeggelijk jouw schepping is. Toen ik na het bombardement in Enschede kwam om te kijken hoe het met de familie en vrienden er voor stond, schrok ik geweldig toen ik zag hoe je huis was toegetakeld met al die bombtrechters er omheen. Ik meen dat het er zeven waren. De muren gescheurd, ruiten stuk, het dak beschadigd, maar gelukkig jullie beiden in leven en toen je mij vertelde van de ramp van de fabriek en ik deze zag, toen zei je tegen mij “en thans moet ik weer beginnen zooals ik als jongeman begonnen ben.”
(Archief Twentse Textielfamilies, familiearchief Jordaan, inv.nr. 769)

Jan A. Scholten (1865-1919) werd opgenomen in de Pathmosclub. Bij zijn begrafenis sprak clubgenoot Joan Höpink, mede namens de andere clubgenoten, hun waardering uit ‘voor zijn aangename omgang, waaruit zoo menigwerf bleek, hoe groote degelijkheid en zakenkennis aan zijn adviezen ten grondslag lagen’. Hij werd ook geprezen door N.G. ‘Gijs’ van Heek als lid van de Raad van Toezicht der Baumwollspinnerei Gronau, vooral tijdens de uitdagende periode van de Eerste Wereldoorlog. (Tubantia, 5 maart 1919)
Jan’s broer Tony Scholten (1869-1952) was eveneens hoog gewaardeerd als vriend en adviseur. Hij diende vele jaren als commissaris bij D. Jordaan & Zonen’s Textielfabrieken N.V. in Haaksbergen, waar zijn zwager Gerhard Jordaan de oudste directeur was. Tony Scholten overleed op 82-jarige leeftijd in 1952. Zijn compagnons waren zoon Jan Scholten (1901-1971) en de broers G.J. ‘Jan’ van Heek WHzn (1891-1971) en Julius van Heek (1896-1970). De firma Scholten & Van Heek opereert tot op de dag van vandaag succesvol in Enschede.
De bandfabriek J.A. en A. Scholten / Scholten & Van Heek moet niet verward worden met de Enschedese textielfirma J.F. Scholten & Zonen, opgericht door Jan Frederik Scholten (1811-1876). Er bestaat geen familieband tussen deze twee families.
De foto’s van een nog jonge Jan en Tony Scholten zijn afkomstig uit het familiearchief Roessingh (Jaarsma), inventarisnummer 7903