In the picture: Jan Albert (1865-1919) en Anthony Scholten (1869-1952);

Geplaatst op Geplaatst in Archief Twentse Textielfamilies

de oorspronkelijke oprichters van de nog steeds bestaande band- en elastiekfabriek Scholten & Van Heek

In de tweede helft van de twintigste eeuw moesten de meeste textielbedrijven in Twente hun deuren sluiten. Slechts enkele textielbedrijven bleken bestand tegen de zware concurrentie uit lagelonenlanden, met name kleine en gespecialiseerde bedrijven. Een van deze ‘overwinnaars’ is het bedrijf Scholten & Van Heek, opgericht in 1893 door twee jongemannen uit Zutphen: de halfbroers Jan Albert (1865-1919) en Antony Scholten (1869-1952). Vorige week hebben we de familiebanden tussen de families Scholten, Roessingh & Kosters belicht. In dit artikel werpen we een blik op de oprichters, Jan en Tony, zoals ze in de familiekring werden genoemd, en hun firma J.A. & A. Scholten, dat inmiddels 130 jaar bestaat.

Jan en Tony Scholten werden respectievelijk in 1865 en 1869 geboren in Zutphen als zonen van winkelier Jan Scholten. In de winkel van hun vader werden verschillende manufacturen verkocht, waaronder lint, band en elastiek. Het ondernemerschap zat in hun bloed. De broers deden enkele jaren werkervaring op in Amsterdam, totdat in 1891 een erfenis vrijkwam van een kinderloze oom, wat investeringsmogelijkheden bood. De bloeiende Twentse textielindustrie was inspirerend, en ze zochten advies bij hun zwager Theodorus Roessingh uit Enschede over geschikte ondernemingsvormen. Het opboksen tegen de steeds groter wordende textielgiganten in Enschede was geen optie, maar een klein gespecialiseerd textielbedrijf behoorde wel tot de mogelijkheden. Voor het oprichten van een bandfabriek was niet al te veel startkapitaal nodig, en de concurrentie was overzichtelijk, met slechts enkele bandfabriekjes in Gelderland en Noor-Brabant. In het koetshuis van de familie Roessingh aan de Walstraat in Enschede werden de eerste monsters gemaakt, en begin 1893 werd de bouw van de fabriek en opzichterswoning aan de Hengelosestraat aanbesteed.

De firma J.A. & A. Scholten maakte een vliegende start. Al in 1894 werd de fabriek verder uitgebreid, en ook in latere jaren, zoals in 1915, werd de productie flink opgeschaald. Op 1 maart 1919 overleed de oudste firmant, Jan Scholten, plotseling, waarna de firma werd voortgezet door zijn jongere halfbroer Tony. Een half jaar later richtte W.H. van Heek samen met zijn zonen Jan en Julius een tweede bandfabriek op in Enschede. De firma’s J.A. & A. Scholten en Bandfabriek Van Heek besloten niet met elkaar te concurreren, maar hun krachten te bundelen. De firma werd omgedoopt tot Scholten & Van Heek, met Tony Scholten als oudste firmant / directeur.

Tony Scholten stond bijna 60 jaar aan het hoofd van de band- en lintfabriek. Hij zag het bedrijf groeien van een kleine fabriek tot een belangrijke onderneming in Enschede. Hij werd geroemd om zijn ‘buitengewone bekwaamheden’ en sociaal gevoel. Dit laatste kwam mede tot uiting in het feit dat hij als eerste van de fabrikanten de vrije zaterdagmiddag invoerde. In het Archief Twentse Textielfamilies bevindt zich een toespraak van Tony’s zwager Gerhard Jordaan. Tijdens de gouden bruiloft van Tony en Hardy Scholten-Stroink in 1947 bedankte Gerhard Jordaan zijn zwager voor alle zeer welkome raadgevingen en prees zijn inspirerende optimisme:

“Ik heb vaak Tony een beroep op jou gedaan; hoe vaak ben ik niet bij je geweest om moeilijke problemen te bepraten en met nieuwe moed en met nieuwe inzichten, dankzij jouw scherpe verstand en jouw gezond oordeel, ging ik naar huis. Ik bezag alles weer met heel andere oogen, dankzij jouw dosis optimisme die je mij had overgeheveld, want een optimist ben je steeds geweest en dat optimisme is een groot geluk voor jou, want heeft je de moed en kracht gegeven om de groote slag te dragen en erover heen te komen, die je getroffen heeft toen je zaak bij het bombardement [in de Tweede Wereldoorlog, DJ] verwoest werd. De zaak, die jij en je broer hebben opgebouwd en waarin thans ook anderen zitten, maar die toch ontegenzeggelijk jouw schepping is. Toen ik na het bombardement in Enschede kwam om te kijken hoe het met de familie en vrienden er voor stond, schrok ik geweldig toen ik zag hoe je huis was toegetakeld met al die bombtrechters er omheen. Ik meen dat het er zeven waren. De muren gescheurd, ruiten stuk, het dak beschadigd, maar gelukkig jullie beiden in leven en toen je mij vertelde van de ramp van de fabriek en ik deze zag, toen zei je tegen mij “en thans moet ik weer beginnen zooals ik als jongeman begonnen ben.”
(Archief Twentse Textielfamilies, familiearchief Jordaan, inv.nr. 769)

  • Jan A. Scholten (1865-1919) werd opgenomen in de Pathmosclub. Bij zijn begrafenis sprak clubgenoot Joan Höpink, mede namens de andere clubgenoten, hun waardering uit ‘voor zijn aangename omgang, waaruit zoo menigwerf bleek, hoe groote degelijkheid en zakenkennis aan zijn adviezen ten grondslag lagen’. Hij werd ook geprezen door N.G. ‘Gijs’ van Heek als lid van de Raad van Toezicht der Baumwollspinnerei Gronau, vooral tijdens de uitdagende periode van de Eerste Wereldoorlog. (Tubantia, 5 maart 1919)
  • Jan’s broer Tony Scholten (1869-1952) was eveneens hoog gewaardeerd als vriend en adviseur. Hij diende vele jaren als commissaris bij D. Jordaan & Zonen’s Textielfabrieken N.V. in Haaksbergen, waar zijn zwager Gerhard Jordaan de oudste directeur was. Tony Scholten overleed op 82-jarige leeftijd in 1952. Zijn compagnons waren zoon Jan Scholten (1901-1971) en de broers G.J. ‘Jan’ van Heek WHzn (1891-1971) en Julius van Heek (1896-1970). De firma Scholten & Van Heek opereert tot op de dag van vandaag succesvol in Enschede.
  • De bandfabriek J.A. en A. Scholten / Scholten & Van Heek moet niet verward worden met de Enschedese textielfirma J.F. Scholten & Zonen, opgericht door Jan Frederik Scholten (1811-1876). Er bestaat geen familieband tussen deze twee families.
  • De foto’s van een nog jonge Jan en Tony Scholten zijn afkomstig uit het familiearchief Roessingh (Jaarsma), inventarisnummer 7903

ENGLISH

In the picture: Jan Albert (1865-1919) and Anthony Scholten (1869-1952);

the original founders of the still-operating ribbon and elastic factory Scholten & Van Heek

In the second half of the twentieth century, most textile companies in Twente had to close their doors. Only a few textile companies could withstand the heavy competition from low-wage countries, especially smaller and more specialized firms. One of these ‘survivors’ is the company Scholten & Van Heek, founded in 1893 by two young men from Zutphen: the half-brothers Jan Albert (1865-1919) and Antony Scholten (1869-1952). Last week, we explored the family ties between the Scholten, Roessingh & Kosters families. In this article, we take a look at the founders, Jan and Tony, as they were called within the family, and their firm J.A. & A. Scholten, which is now 130 years old.

Jan and Tony Scholten were born in Zutphen in 1865 and 1869, respectively, as sons of the shopkeeper Jan Scholten. In their father’s store, various manufactured goods were sold, including ribbons, bands, and elastic. Entrepreneurship ran in their blood. The brothers gained a few years of work experience in Amsterdam until, in 1891, an inheritance from a childless uncle became available, providing investment opportunities. The thriving textile industry in Twente was inspiring, and they sought advice from their brother-in-law, Theodorus Roessingh from Enschede, about suitable business models. Competing with the ever-growing textile giants in Enschede was not an option, but starting a small specialized textile business was feasible. Establishing a ribbon factory required relatively little start-up capital, and the competition was limited, with only a few ribbon factories in Gelderland and North Brabant. The first samples were produced in the coach house of the Roessingh family on Walstraat in Enschede, and in early 1893, the construction of the factory and the overseer’s residence on Hengelosestraat was commissioned.

The firm J.A. & A. Scholten got off to a flying start. By 1894, the factory had already been expanded, and production was significantly increased in later years, such as in 1915. On March 1, 1919, the eldest partner, Jan Scholten, passed away suddenly, and the company was continued by his younger half-brother Tony. Six months later, W.H. van Heek, together with his sons Jan and Julius, established a second ribbon factory in Enschede. The firms J.A. & A. Scholten and Bandfabriek Van Heek decided not to compete with each other but to join forces. The company was renamed Scholten & Van Heek, with Tony Scholten as the senior partner/director.

Tony Scholten led the ribbon and band factory for nearly 60 years. He saw the company grow from a small factory to a major enterprise in Enschede. He was praised for his ‘extraordinary abilities’ and social sensibility. This latter quality was evident in his introduction of free Saturday afternoons, a first among the manufacturers. In the Archief Twentse Textielfamilies in Enschede, there is a speech by Tony’s brother-in-law Gerhard Jordaan. During Tony and Hardy Scholten-Stroink’s golden wedding anniversary in 1947, Gerhard Jordaan thanked his brother-in-law for all his much-needed advice and praised his inspiring optimism:

“I have often sought your advice, Tony; how many times have I come to you to discuss difficult problems, and with new courage and insights, thanks to your sharp mind and sound judgment, I returned home. I viewed everything through different eyes again, thanks to the dose of optimism you instilled in me, for you have always been an optimist, and that optimism has been a great blessing for you, giving you the courage and strength to endure the great blow you suffered when your business was destroyed in the bombing [during World War II, DJ]. The business that you and your brother built, and where others are now involved, but which is undeniably your creation. When I came to Enschede after the bombing to see how the family and friends were doing, I was shocked when I saw how your house had been battered, surrounded by bomb craters. I think there were seven of them. The walls cracked, windows shattered, the roof damaged, but fortunately, both of you were alive. And when you told me about the devastation to the factory and I saw it, you said to me, ‘And now I must begin again, just as I did when I was a young man.’”
(Archive of Twentse Textile Families, family archive Jordaan, inventory number 769)

Jan A. Scholten (1865-1919) was a member of the Pathmos Club. At his funeral, fellow member Joan Höpink, speaking on behalf of the other members, expressed their appreciation for his ‘pleasant demeanor, which often revealed the great depth and business knowledge underlying his advice.’ He was also praised by N.G. ‘Gijs’ van Heek as a member of the Supervisory Board of the Baumwollspinnerei Gronau, especially during the challenging period of World War I. (Tubantia, March 5, 1919) Jan’s brother, Tony Scholten (1869-1952), was also highly regarded as a friend and advisor. He served for many years as a commissioner at D. Jordaan & Zonen’s Textile Factories N.V. in Haaksbergen, where his brother-in-law, Gerhard Jordaan, was the senior director. Tony Scholten passed away at the age of 82 in 1952. His business partners were his son, Jan Scholten (1901-1971), and the brothers G.J. ‘Jan’ van Heek WHzn (1891-1971) and Julius van Heek (1896-1970). The firm Scholten & Van Heek continues to operate successfully in Enschede to this day.

The ribbon factory J.A. & A. Scholten / Scholten & Van Heek should not be confused with the Enschede-based textile firm J.F. Scholten & Sons, founded by Jan Frederik Scholten (1811-1876). There is no family connection between these two families.

The photos of a young Jan and Tony Scholten are from the Roessingh (Jaarsma) family archive, inventory number 7903.