Een vriendenclub uit Engeland, 1886

“How many are you allowed to carry? A load!” Die Engelse woordspeling viel overduidelijk in goede aarde bij dit jolige gezelschap. De foto werd in 1886 gemaakt op ‘t Stroot, het buiten van G.J. van Heek Sr. bij Enschede. Midden op de kar zit diens oudste zoon J.B. ‘Bernard’ van Heek (1863-1923) omringd door de Enschedese burgemeester Tjeerd van der Zee (1849-1912, rechtsonder op de kar), neef J.B. ‘Bernard’ Ledeboer (1848-1907, bovenop tweede van links) en een aantal vrienden uit Engeland. Onder hen bevonden zich o.a. de halfbroers Richard Holdsworth (1838-1911, rechtsboven op de kar) en John Tattersall (1850-1937, linksonder op de kar).

Ledeboer Brothers

Bernard van Heek had de Engelse mannen leren kennen tijdens zijn verblijf in Engeland. Na het afronden van zijn studie aan de weefschool in Mulhouse werkte Bernard sinds 1884 als volontair in Lancashire. Daar deed hij ervaring op in de textielindustrie en raakte hij bekend met de in Nederland nog onbekende sport voetbal. Ook ging hij graag op jacht met zijn neven Ledeboer, die in de buurt van Manchester een katoendrukkerij runden. De firma Ledeboer Brothers ging echter jarenlang gebukt onder een moordende concurrentieslag. Bernard van Heek was in Engeland getuige hoe zijn neef H.A. ‘Arnold’ Ledeboer (1846-1886) geheel moedeloos raakte en in 1885 besloot zich uit de firma terug te trekken. Ook zijn jongere broer Bernard Ledeboer, die de fabriek in Mottram-in-Longdendale zo goed en kwaad als het ging bestierde, moest in 1886 de zaak overdoen aan Milner Gibson en Harry Costobadie. Doordat die twee heren niet voldoende geld bij elkaar wisten te krijgen, hield de firma Van Heek & Co nog jarenlang een aandeel in de Engelse katoendrukkerij. Bernard Ledeboer verhuisde terug naar Enschede, alwaar hij met zijn moeder afwisselend in de Langestraat en op het Wageler woonde. In Enschede richtte Bernard Ledeboer zich voortaan op het beheer van de boerderijen op het Wageler, het Holthuis en het Lentfert, maar ook was hij als bestuurslid betrokken bij het beheer van het Volkspark. Of Bernard Ledeboer in Enschede zijn geluk heeft terug gevonden, valt wel te betwijfelen. De eeuwige vrijgezel had zich eerder (in 1882) laten naturaliseren tot Brits onderdaan, hij voelde zich nuttig op de fabriek en had een hechte vriendengroep om zich heen verzameld. Over de invloed van die vrienden maakte zijn familie zich wel eens zorgen. “Vreemde ogen maken mensen”, meende een familielid. Hij was voor Twente misschien een vreemde eend in de bijt en niet de makkelijkste in de omgang, maar gaf wel kleur aan het leven.

“Op een goede dag zegt Oom Bernard tegen zijn zuster [Mietje]: ‘Ik wil alles opmaken’. Waarop de reactie van mijn tante: ‘Doe akelig kerelken!’ Tante Mietje vloog erin! Oom Bernard probeerde deze mop ook bij zijn schoonzuster Auguste, die de grap door had en zei: ‘Het is je eigen geld’.”

“Oom Bernard kocht eens een loom kippen en een haan van een bepaald ras (Postmaatjes geheten). Dezelfde dag dat ze gekocht waren vluchtten ze in de fijne dennen en werden daaruit door een neef pardoes weggeschoten! Oom Bernard woest. Papa werd getelefoneerd om de boosdoener te bestraffen. Toen hij op ‘t Wageler kwam barste de bom verkeerd, daar hij onbedaarlijk moest lachen over dit misdrijf!”

Tattersall & Holdsworth

Een andere Engelsman ‘op de kar’ in Enschede was John Tattersall (1850-1937). Hij was een self-made man uit Burnley en kwam naar Enschede voor het opzetten van weefgetouwen. Vanwege zijn uitstekend technisch en economisch inzicht werden zijn adviezen door de Twentse fabrikanten graag ter harte genomen. Hij importeerde voortaan voor hen de machines uit Engeland en vestigde zich permanent in Enschede. In 1876 stichtte hij met zijn halfbroer Richard Holdsworth de firma Tattersall & Holdsworth. De zaken, met Holdsworth in Burnley en Tattersall in Enschede, namen al gauw een flinke vlucht. Ook in Nederland en net over de grens in Duitsland bouwden de entrepeneurs reparatiewerkplaatsen en fabrieken waarin metalen onderdelen en (textiel)machines werden vervaardigd. Hij maakte voor zijn bedrijf lange reizen door Europa en Zuid-Amerika en maakte naam als kunstkenner. Ook de jacht had hij zich eigen gemaakt, waardoor hij zich uitstekend kon bewegen tussen de Enschedese fabrikanten. Ook de kinderen werden opgenomen in de bekende clubs en kransjes. De oudste zoon van John, Tommy Tattersall (1870-1887), werd een voetbalmaatje van Bernard van Heek. Groot was de schok en het verdriet toen de 17-jarige Tommy op het veld stierf naar aanleiding van een trap in de buik. Een ander familiedrama speelde zich af in 1880, toen John zijn eerste echtgenote Emma Parker betichtte van overspel en van haar scheidde. John hertrouwde in 1881 met een Duitse fabrikantendochter, Julie Ludin (1863-1938), en kreeg met haar nog drie kinderen. De machinefabriek werd voortgezet door zijn twee jongste zonen, terwijl zijn oudste zoon (uit eerste echt) katoenagent werd. John Tattersall werd wegens zijn veler verdienste benoemd tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau en in de Belgische Orde van Leopold II. Hij overleed in 1937 op 86-jarige leeftijd en werd onder massale belangstelling begraven op de Oosterbegraafplaats.

• in het Archief Twentse Textielfamilies bevinden zich veel brieven van Arnold en Bernard Ledeboer uit Engeland die een gedetailleerd beeld schetsen van hun wel en wee. Ook over John Tattersall en zijn onderneming is in het archief veel te vinden. Door het huwelijk van zijn zoon Stephen met Julia Stroink bestaan er ook familiebanden met de bekende textielgeslachten. Een van hun nazaten is Michiel Tattersall die sinds eind vorig jaar het archiefteam versterkt.
• wanneer u het leven van uw voorouders wilt reconstrueren, mogen de huwelijksbijlagen als bron zeker niet ontbreken. Daarin vindt u niet alleen extracten uit doop-, geboorte- en overlijdensregisters, maar ook certificaten van de Nationale Militie (regelmatig voorzien van een signalement) en soms verrassende informatie over echtscheidingen en huwelijkstoestemmingen.
• Archief Twentse Textielfamilies, familiearchief Van Heek, inv.nr. 314